Szafran – przyprawa królów, której działanie potwierdza nowoczesna nauka

Szafran należy w dzisiejszych czasach do najdroższych przypraw na świecie a i w dawnych wiekach był wysoko ceniony przez starożytne cywilizacje. Stosuje się go jako dodatek do różnych potraw, w perfumach ale także ze względu na jego dobroczynne działanie na zdrowie. Szafran pozyskiwany jest ze słupków kwiatów rośliny Crocus sativa. Jego pochodzenie nie jest jasne, podobno jednak pierwszy raz odkryto go w Iranie, Mezopotamii lub Grecji. I z tych obszarów jego hodowla rozszerzyła się na inne kraje. Największymi aktualnie hodowcami wysokiej jakości szafranu są Hiszpania i Kaszmir.

Zastosowanie szafranu

Zastosowanie szafranu jest dość szerokie. Najbardziej znanym zastosowaniem szafranu jest wykorzystanie w kuchni, jest on bowiem używany w wielu krajach jako przyprawa. Stosowany jest przykładowo do hiszpańskiej paelli, irańskich drogocennych ryżów gem i khoresh czy indyjskiego ryżu biryani. Szafran stosowany jest jako naturalny barwnik odzieży w krajach takich jak Indie i Chiny. W średniowieczu używany był jako barwnik do ilustracji świętych ksiąg. Ówcześni mnisi odkryli bowiem, że połączenie białek jaj i szafranu pozwala uzyskać żółtą glazurę, która służyła jako imitacja złota. W przeszłości szafran był często stosowany jako lekarstwo na różne dolegliwości. Na przykład Aleksander Wielki wierzył w działanie szafranu i stosował kąpiele szafranowe do leczenia ran po bitwach. W średniowieczu wiara w korzyści zdrowotne szafranu była tak wielka, że przepisywano go nawet na dżumę. Nawet dziś szafran jest częścią wielu systemów tradycyjnej medycyny. W 2004 roku naukowcy badający 3500-letnie freski na greckiej wyspie Thera na Morzu Egejskim znaleźli wyobrażenie bogini zażywającej narkotyk wykonany z kwiatu szafranu. Być może jeszcze bardziej zdumiewający może być fakt, że mające 50 000 lat obrazy z prehistorycznych miejsc w północno-zachodnim Iranie zawierały pigmenty na bazie szafranu, co sugeruje, że związek człowieka z szafranem jest tak stary jak sam czas.

Dlaczego szafran jest taki drogi

Cena szafranu jest bardzo wysoka. Na przykład w Kaszmirze rolnicy sprzedają kilogram za 3400 dolarów amerykańskich (około 14 000 złotych). Wysoka cena szafranu wynika głównie z faktu, że nie istnieją maszyny, które mogłyby uprościć zbiór słupków kwiatowych, szafran zbierany jest więc ręcznie. Istotna jest również ilość uzyskanej przyprawy – 100 000 słupków waży tylko około 1000 gramów. W przyszłości cena szafranu prawdopodobnie będzie rosnąć z uwagi na jego zwiększony popyt, ale także ze względu na zmiany w globalnym klimacie, które utrudnią jego uprawę. Zauważono, że w ostatnich latach uprawy szafranu w Kaszmirze zostały zniszczone przez suszę lub przedwczesne nadmierne opady deszczu, co spowodowało spadek zbiorów. Jeden z kaszmirskich plantatorów szafranu poinformował na przykład, że w latach 90-tych zbiory wynosiły nawet 400 kg. Do 2000 r. spadły one o połowę, w 2016 r. wyniosły 15 kg, a w 2018 r. 7 kg.

Biochemiczna symfonia stworzona przez naturę

Jeśli zbadamy skład chemiczny szafranu, odkryjemy złożoność podobną zjawiskom najbardziej skomplikowanym. Szafran zawiera ponad 150 związków lotnych i aromatycznych. To biochemiczna symfonia, której tajemnice prawdopodobnie nigdy nie zostaną w pełni odkryte, przynajmniej w zakresie, w jakim jej dobroczynna moc jest odporna na redukcjonistyczne spojrzenie współczesnej farmakologii.
Zainteresowanie szafranem wzrosło wskutek programów z serii Dr. Oz w amerykańskich mediach głównego nurtu, które omawiały potencjał szafranu jako środka odchudzającego poprzez zmniejszenie apetytu. Szafran oferuje jednak znacznie więcej i może być obiecującym środkiem w leczeniu poważnych chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera.

Badania – choroba Alzheimera

W roku 2010 przeprowadzono randomizowane badanie z podwójnie ślepą próbą dotyczące możliwości [cenzura] u pacjentów z łagodną i umiarkowaną chorobą Alzheimera, którego wyniki zostały opublikowane w prestiżowym czasopiśmie farmaceutycznym Journal of Clinical Pharmacy and Therapeutics. Badanie trwało 16 tygodni i obejmowało grupę 46 pacjentów z łagodnym lub umiarkowanym przebiegiem choroby Alzheimera. Pacjenci podzieleni zostali na dwie grupy – jedna otrzymywała kapsułki z ekstraktem z szafranu, a druga placebo. W ciągu 16 tygodni regularnie mierzono im tzw. wynik ADAS-Cog, czyli ocenę neuropsychologiczną, która stosowana jest do obserwacji nasilenia objawów poznawczych demencji. To jedna z najczęściej stosowanych miar poznawczych w badaniach klinicznych, która uważana jest za „złoty standard” w ocenie [cenzura] przeciw demencji. Im wyższy jest wynik ADAS-Cog, tym demencja jest poważniejsza.
Wspomniane podwójnie zaślepione badanie z próbą kontrolną placebo sugeruje, że przynajmniej w krótkim okresie szafran jest bezpieczny i skuteczny w przypadku choroby Alzheimera o łagodnym a nawet umiarkowanym przebiegu. By określić dokładny mechanizm działania i potencjalne zastosowania konieczne jest potwierdzenie za pomocą kolejnych randomizowanych badań kontrolowanych.

PMS i depresja

Kolejne badania kliniczne dotyczą możliwości pozytywnego wpływania na nastrój i depresję. W roku 2008 przeprowadzono badanie, w którym analizowano możliwość stosowania szafranu w łagodzeniu objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego. Badanie TUTAJ Wyniki tego badania sugerują skuteczność C. sativus L. w terapii PMS. Badacze zauważyli przy okazji, że u uczestniczek tego badania znacznie zmniejszyły się objawy depresji. Naukowcy postanowili więc poddać to odkrycie dalszym testom w badaniu, które  znane jest jako Szafran kontra Prozac Badanie znajdziesz TUTAJ. Badanie trwało sześć tygodni, a każda grupa pacjentów otrzymała nieoznakowane kapsułki – jedna część z lekiem przeciwdepresyjnym Prozac (Fluoksetyna), druga zaś z ekstraktem z szafranu. Na poniższym wykresie można zobaczyć, że obie substancje działały równie skutecznie. Jedyna różnica spoczywała w tym, że w przeciwieństwie do grupy przyjmującej szafran, grupa przyjmująca Prozac odczuwała skutki uboczne.

Nie ma wątpliwości co do tego, że obecne badania wykazują skuteczność szafranu i jego potencjał terapeutyczny. To, czego jeszcze dokładnie niestety nie wiemy i co stanowi przedmiot dalszych badań nad szafranem, to specyficzne mechanizmy działania, optymalny czas trwania terapii, długofalowe skutki uboczne, względna skuteczność różnych rodzajów ekstraktów i możliwość wykorzystania w pediatrii i geriatrii.

Szafran był też obiektem wielu innych badań. Jeśli jesteś zainteresowany zapoznaniem się z nimi, oto ich lista:

• Fava M, Rush AJ, Alpert JE, et al. Difference in treatment outcome in outpatients with anxious versus nonanxious depression: a STAR*D report. Am J Psychiatry. 2008 ;165(3):342-351.
  -Talaei A, Hassanpour Moghadam M, Sajadi Tabassi SA, Mohajeri SA. Crocin, the main active saffron constituent, as an adjunctive treatment in major depressive disorder: a randomized, double-blind, placebo-controlled, pilot clinical trial. J Affect Disord. 2015;174:51-56.
  -Hausenblas HA, Saha D, Dubyak PJ, Anton SD. Saffron (Crocus sativus L.) and major depressive disorder: a meta-analysis of randomized clinical trials. J Integr Med. 2013;11(6):377-383.
• Lopresti AL, Drummond PD. Saffron (Crocus sativus) for depression: a systematic review of clinical studies and examination of underlying antidepressant mechanisms of action. Hum Psychopharmacol. 2014;29(6):517-527.
• Bolhassani A, Khavari A, Bathaie SZ. Saffron and natural carotenoids: biochemical activities and anti-censored effects. Biochim Biophys Acta. 2014;1845(1):20-30.
• Hausenblas HA, Heekin K, Mutchie HL, Anton S. A systematic review of randomized controlled trials examining the effectiveness of saffron (Crocussativus L.) on psychological and behavioral outcomes. J Integr Med. 2015;13(4):231-240.
• Srivastava R, Ahmed H, Dixit RK, Dharamveer, Saraf SA. Crocus sativus L.: A comprehensive review. Pharmacogn Rev. 2010;4(8):200-208.
• Dharmananda S. SAFFRON: An Anti-Depressant Herb. Institute for Traditional Medicine web site. http://www.itmonline.org/articles/saffron/saffron.htm. Published May 2005. Accessed Nov 14, 2016.
• Akhondzadeh Basti A, Moshiri E, Noorbala AA, Jamshidi AH, Abbasi SH, Akhondzadeh S. Comparison of petal of Crocus sativus L. and fluoxetine in the treatment of depressed outpatients: a pilot double-blind randomized trial. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry. 2007;31(2):439-442.
• Caballero-Ortega H, Pereda-Miranda R, Riverón-Negrete L, Abdullaev FI. Chemical composition of saffron (Crocus sativus L.) from four countries. Acta Horticulturae. 2004;650(650):321-326.
• Hadizadeh F, Mahdavi M, Emam SA. Evaluation of ISO method in saffron qualification. Acta Horticulturae. 2007;739:405-410.
• Drug Cost Estimates – Generic. Blue Cross Blue Shield of Illinois web site. http://www.bcbsil.com/aon/pdf/aon_top50generics.pdf. Accessed Nov 14, 2016.
• Fukui H, Toyoshima K, Komaki R. Psychological and neuroendocrinological effects of odor of saffron (Crocus sativus). Phytomedicine. 2011;18(8-9):726-730.