Nauka o emocjach: Podstawy psychologii emocji

To, jak interpretujemy otaczający nas świat i na niego reagujemy, kształtuje naszą osobowość i wpływa na jakość naszego życia. Badania nad psychologią emocjonalną pozwalają naukowcom zagłębić się w to, dlaczego ludzie reagują na pewne bodźce i jaki wpływ te reakcje mają na nas od strony fizycznej i psychicznej. Chociaż badania psychologii emocjonalnej są rozległe i złożone, naukowcy odkryli już wiele na temat tego, co odpowiada za nasze emocje oraz nasze behawioralne i fizyczne reakcje na nie.

Definicja emocji

Emocje często mylone są z uczuciami i nastrojami, ale te trzy terminy nie są wymienne. Według Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego (APA), emocje definiuje się jako „złożony wzór reakcji obejmujący elementy wrażeniowe, behawioralne i fizjologiczne”. Emocje są sposobem, w jaki osoby radzą sobie z kwestiami lub sytuacjami, które uważają za osobiście istotne. Doświadczenia emocjonalne mają trzy składniki: subiektywne doświadczenie, reakcję fizjologiczną i reakcję behawioralną lub ekspresywną.

Uczucia powstają w wyniku przeżycia emocjonalnego. Ponieważ dany człowiek jest tego doświadczenia świadomy, należy ono do tej samej kategorii co głód czy ból. Uczucie jest wynikiem emocji i mogą na niego wpływać wspomnienia, przekonania i inne czynniki.

Z kolei nastrój APA opisuje jako „dowolny krótkotrwały stan emocjonalny, zwykle o niskiej intensywności”. Nastroje różnią się od emocji tym, że brakuje im bodźców i nie mają konkretnego punktu wyjściowego. Na przykład obelgi mogą wywołać emocję gniewu, natomiast nastrój irytacji może pojawić się bez wyraźnej przyczyny.

Zdefiniowanie emocji jest zadaniem, które nie zostało jeszcze zakończone. Wielu naukowców wciąż proponuje teorie na temat tego, co powoduje nasze emocje, a istniejące teorie są wciąż podważane. Mimo to istnieje dobra podstawa teoretyczna, którą można przeanalizować podczas zgłębiania tego tematu.

Proces powstawania emocji

Choć debatuje się na temat kolejności, istnieje ogólna zgoda, że emocje, jak wspomniano wcześniej, składają się z trzech części: subiektywnego przeżycia, reakcji fizjologicznej i reakcji behawioralnej. Przyjrzyjmy się każdej z tych części bardziej szczegółowo.

Subiektywne przeżycie

Wszystkie emocje zaczynają się od subiektywnego przeżycia, określanego również jako bodziec, co to jednak znaczy? Podczas gdy podstawowe emocje wyrażają wszyscy ludzie, niezależnie od kultury czy wychowania, przeżycie, które je wywołuje może być bardzo subiektywne.

Subiektywne przeżycia mogą wahać się od czegoś tak prostego jak zobaczenie koloru do czegoś tak poważnego jak utrata ukochanej osoby lub ślub. Bez względu na to, jak intensywne jest przeżycie, może ono u danej osoby wywołać wiele emocji, a emocje odczuwane przez każdą osobę mogą być różne. Na przykład, jedna osoba może czuć złość i żal z powodu utraty bliskiej osoby, podczas gdy inna może doświadczyć intensywnego smutku.

Reakcje fizjologiczne

Wszyscy wiemy, jakie to uczucie, gdy nasze serce przyspiesza ze strachu. Ta reakcja fizjologiczna jest rezultatem reakcji autonomicznego układu nerwowego na emocję, którą przeżywamy. Autonomiczny układ nerwowy kontroluje mimowolne reakcje naszego ciała i reguluje naszą odpowiedź w postaci walki lub ucieczki. Zdaniem wielu psychologów, nasze reakcje fizjologiczne są prawdopodobnie sposobem, w jaki emocje pomogły nam ewoluować i przetrwać jako ludzie na przestrzeni dziejów.

Co ciekawe, badania wykazały, że autonomiczne reakcje fizjologiczne są najsilniejsze, gdy wyraz twarzy danej osoby najbardziej przypomina wyraz przeżywanych przez nią emocji. Innymi słowy, wyraz twarzy odgrywa ważną rolę w danej reakcji na emocje w sensie fizycznym.

Reakcje behawioralne

Aspektem behawioralnej reakcji na emocje jest ich rzeczywista ekspresja. Reakcje behawioralne mogą obejmować uśmiech, grymas, śmiech lub westchnięcie, wraz z wieloma innymi reakcjami zależnymi od norm społecznych i osobowości.

Chociaż liczne badania sugerują, że wiele wyrazów twarzy jest uniwersalnych, na przykład marszczenie czoła dla zaznaczenia smutku, normy społeczno-kulturowe i indywidualne wychowanie odgrywają rolę w naszych reakcjach behawioralnych. Na przykład, sposób wyrażania miłości różni się zarówno między poszczególnymi ludźmi, jak i między kulturami.

Reakcje behawioralne są ważne dla sygnalizowania innym, jak się czujemy, ale badania pokazują, że są one również istotne dla dobrego samopoczucia jednostki. Opublikowane w czasopiśmie Journal of Abnormal Psychology badanie wykazało, że w trakcie oglądania filmów z negatywnym i pozytywnym ładunkiem emocjonalnym tłumienie behawioralnych reakcji na emocje wpływało na uczestników w sposób fizyczny. Efekty te obejmowały zwiększone tętno. Sugeruje to, że wyrażanie reakcji behawioralnych na bodźce, zarówno pozytywne jak i negatywne, jest dla ogólnego stanu zdrowia lepsze niż powstrzymywanie tych reakcji. Tak więc uśmiechanie się, śmiech i zdrowe wyrażanie negatywnych emocji są korzystne.

Fizjologiczne i behawioralne reakcje związane z emocjami pokazują, że emocje to coś więcej niż tylko stan psychiczny. Emocje wpływają na całe nasze zachowanie i zdrowie. Dodatkowo nasza zdolność do rozumienia reakcji behawioralnych innych osób odgrywa dużą rolę w inteligencji emocjonalnej, do której przejdę za chwilę.

Emocje a psychologia

Teorie i hipotezy dotyczące emocji istnieją już od wieków. Podstawowe lub pierwotne emocje wymienione są w Księdze Praw, chińskiej encyklopedii z pierwszego wieku. Emocje są znacznie trudniejsze do zmierzenia i właściwego zdefiniowania niż wiele innych ludzkich reakcji. Wiele badań, które przeprowadzono w obszarze psychologii emocji, dotyczyło podstawowych emocji, naszych reakcji psychologicznych i behawioralnych oraz roli inteligencji emocjonalnej w naszym życiu.

Emocje podstawowe i złożone

W psychologii emocji, emocje dzielą się na dwie grupy: podstawowe i złożone.

Emocje podstawowe związane są z rozpoznawalną mimiką twarzy i mają tendencję do automatycznego przebiegu. Karol Darwin jako pierwszy stwierdził, że mimika twarzy wywoływana przez emocje jest uniwersalna. Założenie to było kluczowe dla jego teorii ewolucji, która sugerowała, że emocje i ich ekspresja są biologiczne i adaptacyjne. W rzeczywistości naukowcy obserwują emocje u zwierząt od lat, sugerując, że są one kluczowe dla przetrwania również u innych gatunków. Podstawowe emocje odgrywały prawdopodobnie rolę w naszym przetrwaniu przez cały okres ewolucji człowieka, sygnalizując otoczeniu odpowiednie reakcje z naszej strony.

Psycholog emocji Paul Ekman zidentyfikował sześć podstawowych emocji, które można interpretować za pomocą wyrazu twarzy. Są to szczęście, smutek, strach, złość, zaskoczenie i obrzydzenie. W 1999 roku rozszerzył tę listę o zażenowanie, podniecenie, pogardę, wstyd, dumę, satysfakcję i rozbawienie, chociaż uzupełnienie to nie zostało szeroko zaadaptowane.

Lista sześciu podstawowych emocji:

  • Smutek
  • Szczęście
  • Strach
  • Złość
  • Zaskoczenie
  • Obrzydzenie


Również psycholog Robert Plutchik zidentyfikował w latach 80. osiem podstawowych emocji, które podzielił na pary przeciwieństw, do których należą radość i smutek, złość i strach, zaufanie i obrzydzenie oraz zaskoczenie i oczekiwanie. Klasyfikacja ta znana jest jako koło emocji i można ją porównać do koła kolorów w tym sensie, że pewne emocje zmieszane razem mogą tworzyć nowe złożone emocje.


W ramach nowych badań z roku 2014 w Instytucie Neuronauki i Psychologii na Uniwersytecie w Glasgow odkryto niedawno, że zamiast sześciu, mogą istnieć tylko cztery łatwo rozpoznawalne podstawowe emocje. W badaniu stwierdzono, że złość i obrzydzenie mają podobną mimikę twarzy, podobnie jak zaskoczenie i strach. Sugeruje to, że różnice między tymi emocjami mają podłoże socjologiczne, a nie biologiczne. Pomimo wszystkich sprzecznych wyników badań i interpretacji, większość badaczy uznaje, że istnieje zestaw uniwersalnych emocji podstawowych z rozpoznawalnymi cechami twarzy.

Emocje złożone przybierają różne formy i mogą nie być tak łatwo rozpoznawalne, jak np. smutek, zazdrość czy żal. Emocje złożone są definiowane jako „dowolna emocja, która jest sumą dwóch lub więcej innych”. APA podaje przykład nienawiści, która jest połączeniem strachu, złości i obrzydzenia. Z kolei emocje podstawowe są niemieszane i wrodzone. Wśród innych emocji złożonych występują między innymi miłość, zakłopotanie, zazdrość, wdzięczność, poczucie winy, duma i strach.

Emocje złożone różnią się znacznie pod względem tego, jak objawiają się na twarzy człowieka, nie mają też łatwo rozpoznawalnych wyrazów twarzy. Smutek wygląda zupełnie inaczej w różnych kulturach i u różnych osób. Niektóre złożone emocje, takie jak zazdrość, mogą w ogóle nie mieć towarzyszącego im wyrazu twarzy.

Teoria emocji

Jak już stwierdziliśmy, emocje są wielowymiarowe i dyskusyjne. Dlatego też istnieje wiele teorii emocji. Podczas gdy niektóre teorie bezpośrednio obalają inne, wiele z nich opiera się na sobie nawzajem. Oto kilka wspólnych teorii psychologii emocji, które pomogły ukształtować pole i pogląd na emocje u ludzi.

Teoria Jamesa-Langego

Teoria emocji Jamesa-Langego jest jedną z pierwszych teorii emocji we współczesnej psychologii. Ta opracowana w XIX wieku przez Williama Jamesa i Carla Langego teoria zakłada, że bodźce fizjologiczne (pobudzenie) wywołują reakcję autonomicznego układu nerwowego, co powoduje następnie, że dana osoba przeżywa emocję. Reakcje układu nerwowego mogą obejmować gwałtowne bicie serca, napięcie mięśni, pocenie się, itd. Według tej teorii, emocjonalne zachowanie poprzedza reakcja fizjologiczna. Z czasem teoria Jamesa-Langego została podważona, a także rozszerzona w innych teoriach, sugerujących, że emocje są mieszanką reakcji fizjologicznych i psychologicznych.

Teoria mimicznego sprzężenia zwrotnego

Teoria mimicznego sprzężenia zwrotnego (Facial-Feedback Theory of Emotion) zakłada, że ekspresja twarzy jest kluczowa dla doświadczenia emocji. Teoria ta opiera się na pracach Karola Darwina i Williama Jamesa, którzy postawili hipotezę, że wyraz twarzy wpływa na emocje, nie stanowi on natomiast reakcji na emocje. Teoria ta twierdzi, że emocje są bezpośrednio związane z fizycznymi zmianami w mięśniach twarzy. Tak więc ktoś, kto wymusza uśmiech, będzie szczęśliwszy niż ktoś, kto się chmurzy.

Teoria Cannona-Barda

Teorię emocji Cannona-Barda opracowali w latach 20-tych XX wieku Walter Cannon i Philip Bard, w celu obalenia teorii Jamesa-Langego. Teoria ta zakłada, że zmiany w ciele i emocje występują jednocześnie, a nie jedna zaraz po drugiej. Teorię tę wspierają wyniki badań neurobiologicznych, sugerujące, że po wykryciu zdarzenia stymulacyjnego informacja jest przekazywana jednocześnie do ciała migdałowatego i kory mózgowej. Jeżeli jest to prawdą, to podniecenie i emocja są zdarzeniami jednoczesnymi.

Teoria Schachtera-Singera

Teoria ta, stworzona przez Stanleya Schachtera i Jeroma E. Singera, wprowadza do procesu powstawania emocji element przemyśleń. Teoria ta zakłada, że gdy przeżywamy zdarzenie, które wywołuje fizjologiczne pobudzenie, staramy się znaleźć przyczynę tego pobudzenia. Następnie doświadczamy emocji.

Teoria oceny poznawczej

Pionierem tej teorii emocji był Richard Lazarus. Według teorii oceny poznawczej, przed doświadczaniem emocji musi wystąpić myślenie. Zatem osoba najpierw doświadczałaby bodźca, myślała, a następnie doświadczała reakcji fizjologicznej i emocji jednocześnie.

Nie są to bynajmniej jedyne istniejące teorie emocji, ale stanowią one doskonałe przykłady tego, jak bardzo różnią się od siebie koncepcje dotyczące pochodzenia emocji. Wspólna dla wszystkich teorii emocji jest idea, że emocja powstaje z jakiegoś  znaczącego bodźca lub doświadczenia o charakterze osobistym, które wyzwala biologiczną i psychologiczną reakcję.

Korzyści wynikające z rozumienia emocji

Jak wspomniano wcześniej, emocje pomogły ludziom w ewolucji i przetrwaniu. Według Ekmana, który stworzył koło emocji, „byłoby bardzo niebezpieczne, gdybyśmy nie mieli emocji. Byłoby to również bardzo nudne życie. Ponieważ emocje w zasadzie nas napędzają – podniecenie, przyjemność, a nawet złość”. Dlatego tak ważna jest umiejętność zrozumienia emocji, odgrywają one bowiem ogromnie ważną rolę w naszym zachowaniu.

Ekman przekonuje, że emocje są co do zasady konstruktywne. Wpływa na nie to, co jest ogólnie dobre dla naszego gatunku i czego nauczyliśmy się podczas wychowania. Kierują naszym zachowaniem w sposób, który powinien prowadzić nas do pozytywnych rezultatów. Jednak emocje mogą stać się destrukcyjne, jeśli emocje, których nauczyliśmy się jako prawidłowej reakcji, nie pasują już do naszej sytuacji lub jeśli nieświadome emocje wywołują reakcje, których nie jesteśmy w stanie zrozumieć. Bycie w kontakcie z naszymi emocjami i przekształcanie naszego zrozumienia w działanie nazywane jest świadomością emocjonalną. Umiejętność robienia tego z innymi określana jest jako inteligencja emocjonalna.

Inteligencja emocjonalna

Inteligencja emocjonalna to zdolność do postrzegania, kontrolowania i oceniania emocji. Termin ten został po raz pierwszy użyty przez badaczy Petera Saloveya i Johna D. Mayera, a popularność zyskał dzięki książce Dana Golemana z 1996 roku. Określają ją oni jako zdolność do rozpoznawania, rozumienia i zarządzania własnymi emocjami, a także do rozpoznawania, rozumienia i wpływania na emocje innych osób. Badania inteligencji emocjonalnej zyskały dużą popularność od połowy lat 90-tych, a termin ten stosowany jest przez specjalistów biznesowych, trenerów relacji i inne osoby, by zachęcić ludzi do poprawy ich życia. Wielu badaczy uważa, że inteligencję emocjonalną można poprawić z czasem, podczas gdy niektórzy twierdzą, że jest to cecha, z którą albo się rodzimy albo nie.

Niektóre z komponentów inteligencji emocjonalnej obejmują:

Ocenianie i wyrażanie emocji u siebie i innych.
Rozpoznawanie i wyrażanie werbalnych lub niewerbalnych sygnałów emocji.

Regulowanie emocji u siebie i innych.
Zarządzanie emocjami w taki sposób, by wszystkie strony były zmotywowane do osiągnięcia pozytywnego wyniku.

Wykorzystywanie emocji w sposób adaptacyjny.
Wykorzystanie emocji i ich interpretacja w celu osiągnięcia pozytywnych wyników.

Osoby z inteligencją emocjonalną otwierają się na pozytywne i negatywne doświadczenia emocjonalne, identyfikują emocje i odpowiednio je komunikują. Osoby inteligentne emocjonalnie są w stanie wykorzystać zrozumienie swoich emocji i emocji innych osób do rozwoju osobistego i społecznego. Osoby o niskiej inteligencji emocjonalnej mogą nie być w stanie zrozumieć i kontrolować swoich emocji ani emocji innych. Może to powodować, że inni będą czuć się źle, nie będą bowiem rozumieć ich emocji, uczuć ani wypowiedzi.

Jest więc oczywiste, że istnieją osobiste i zawodowe korzyści z poprawy inteligencji emocjonalnej. W magazynie Forbes, współprzewodnicząca kampanii nominowanej do Pokojowej Nagrody Nobla i autorka bestsellerów New York Timesa, Chade-Meng Tan, omówiła korzyści płynące z poprawy inteligencji emocjonalnej. Wskazała, że wysoka inteligencja emocjonalna koreluje z lepszymi wynikami w pracy, czyni ludzi lepszymi liderami i tworzy warunki do osobistego szczęścia. Stwierdziła ona: „Istnieją również przekonujące korzyści osobiste, a te najbardziej podstawowe występują w trzech kategoriach: spokój i jasność umysłu, odporność i szczęśliwsze relacje”.

W przypadku ogólnego sukcesu inteligencja emocjonalna odgrywa rolę podobną do inteligencji tradycyjnej. W rzeczywistości, niektórzy badacze twierdzą, że odgrywa rolę nawet większą. W swojej książce z 1995 roku, „Inteligencja emocjonalna: Dlaczego może mieć większe znaczenie niż IQ”, psycholog Daniel Goleman przedstawił ideę EQ. Podobnie jak IQ, EQ jest miarą inteligencji emocjonalnej. Goleman twierdzi, że jeśli chodzi o sukces, EQ ma dwa razy większe znaczenie niż IQ i umiejętności techniczne razem wzięte.

Czy jest to prawdą, to kwestia z pewnością dyskusyjna, ale inteligencja emocjonalna dobrze służyła ludziom w całej naszej ewolucji i historii. Odgrywała ona rolę na długo przed jej oficjalnym zdefiniowaniem i prawdopodobnie będzie odgrywać ją jeszcze przez wiele lat.

Przyszłość psychologii emocjonalnej

Chociaż przeprowadzono już wiele studiów i solidnych badań na temat emocji, dziedzina psychologii emocjonalnej niewątpliwie ma przed sobą ekscytującą przyszłość. Od sztucznej inteligencji aż po nowe wyzwania dla wieloletnich teorii – nikt nie wie, jak będzie wyglądać nasze zrozumienie ludzi i ich reakcji emocjonalnych.

Jeśli chcesz lepiej pracować z emocjami spróbuj przeczytać artykuł „Jak zostać mistrzem swoich emocji”.

nieje

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *